کد مطلب:164564 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:100
اختلاف است در عدد ازواج و اولاد حضرت سیدالشهداء
و تحقیق حال در این مقامات شیخ عالی قدر شیخ مفید - اعلی الله مقامه - در كتاب ارشاد می فرماید كه:
حسین - علیه السلام - را شش ولد بود؛ علی بن حسین اكبر كنیه ی او ابومحمد، مادر او شهزنان. و در بعضی از نسخ شاه زنان دختر كسری یزدجرد. و علی بن الحسین اصغر كه با پدرش در كربلا كشته شد، و مادرش لیلی، بنت ابی مره بن عروة بن مسعود ثقفیه. و جعفر بن حسین كه عقب و اولاد نداشته و مادرش قضاعیه است. و وفات او در حیات حضرت سیدالشهداء بوده. و عبدالله بن حسین كه صغیر بود و با پدرش كشته شد كه تیری آمد و او در دامن پدرش بود، پس ذبح كرد او را. و سكینه دختر حسین و مادرش رباب دختر امری القیس بن عدی كلبیه معدیه. و او مادر عبدالله بن حسین است. و فاطمه دختر حسین و مادرش ام اسحق، دختر طلحه بن عبدالله، تیمیه است. [1] .
و در كتاب مناقب گفته كه:
ذكر كرد صاحب كتاب بدع و صاحب كتبا شرح اخبار این كه، عقب حسین از پسرش علی اكبر است. و او بعد از پدرش باقی ماند. و آن كه كشته شد علی اصغر است. و بر آن اعتماد داریم، زیرا كه علی بن حسین كه باقی ماند، در روز كربلا سی ساله بود و پسرش امام محمدباقر پانزده ساله بود. و علی اصغر مقتول دوازده ساله بود. و زیدیه می گویند كه: علی اصغر در روز كربلا هفت ساله بود. و بعضی از ایشان گفتند چهار ساله بود. و بر این نسابون [2] رفته اند. [3] .
و ابن شهر آشوب در مناقب گفته كه:
پسر آن جناب علی اصغر شهید است، مادرش بره، دختر عروة بن مسعود ثقفی است. و علی امام، علی اوسط است و علی اصغر و ایشان هر دو مادرشان
شهربانویه است و محمد و عبدالله شهید، از ام الرباب، دختر امراة حسن، است. و جعفر و مادرش قضاعیه است. و دختران او سكینه است مادرش رباب، دختر امری ء القیس كندیه، است. و فاطمه مادرش ام اسحاق، دختر طلحة بن عبدالله، است و زینب و عقب حسین از یك پسر است، كه زین العابدین است و دو دختر و دربانش رشید هجری است. [4] .
و در این عبایر مناقب چند غرابت هست: چنان كه بسیاری از روایاتش با غرابت است و امراه حسن ظاهر سهو باشد. چنان چه ام الرباب نیز گویا سهو است، زیرا كه زوجه ی آن جناب رباب است نه ام الرباب. و در كشف الغمه گفته كه:
گفته است كمال الدین بن طلحه كه:
برای آن جناب از اولاد ذكور و اناث ده نفر بودند، شش نفر ذكور و چهار نفر اناث. پس ذكر: علی اكبر و علی اوسط كه سید العابدین است و علی اصغر و محمد و عبدالله و جعفر. پس اما علی اكبر پس او جهاد كرد در پیش روی پدرش تا شهید شد. و اما علی اصغر، پس تیری آمد و او طفل بود، پس او را كشت. و گفته شد كه عبدالله نیز كشته شد با پدرش. و اما دختران: پس زینب و سكینه و فاطمه است. این قول مشهور است. و گفته شد كه برای او چهار پسر و دو دختر بود. و اول: مشهورتر است و آن پسر كه باقی ماند علی اوسط زین العابدین است. تا اینجا كلام كشف الغمه بوده است. [5] .
و ابن خشاب گفته كه:
برای آن جناب شش پسر و سه دختر بود؛ علی اكبر كه با پدرش شهید شد. و علی امام سید العابدین و علی اصغر، و محمد و عبدالله شهید با پدرش، و
جعفر، و زینب و سكینه و فاطمه.
و حافظ عبدالعزیز بن اخضر جنابذی گفته كه:
حسین بن علی را شش ولد بود. چهار پسر و دو دختر. علی اكبر، و او با پدرش كشته شد، و علی اصغر و جعفر و عبدالله و سكینه و فاطمه. و گفته كه نسل حسین از علی اصغر شد و مادر او ام ولد بود و او را افضل اهل زمان بود. [6] .
و شهید در كتاب مزار دروس گفته كه:
«اصح آن است كه شهید علی اكبر است» [7] .
و مرحوم علامه مجلسی - اعلی الله مقامه - نیز همین قول را اختیار كرده [8] .
و فقیر، مؤلف كتاب گوید كه: اصح و اقوای اقوال این كه: شهید، علی اوسط است و حضرت سید سجاد - علیه السلام - علی اكبر است. به جهت اخباری كه دلالت كرده است بر این كه حضرت سجاد در زمان امیرالمؤمنین متولد شده بود و از آن زمان تا زمان كربلا زیاده از بیست سال گذشته بود. و جمعی گفته اند كه علی شهید هیجده ساله بود». و ایضا؛ اخباری كه دلالت دارد بر این كه امام محمدباقر در روز عاشورا پنج ساله یا پانزده ساله بود [9] و ایضا؛ شیخ مفید، امام سجاد - علیه السلام - را علی اكبر دانسته [10] و روایات شیخ مفید اقرب و اصح روایات، در باب مقتل است. و سخن ابن شهر آشوب در بسیاری از حكایات مقتل خالی از غرابت نیست. و اما ادعاء شهرت
بر این كه مقتول علی اكبر است شهرت در میان عوام است كه اعتباری ندارد. و این شهرت در میان علماء نیست چنان كه دانسته شد. و ایضا مستبعد است كه سید سجاد پسر كوچك باشد و صاحب زن و فرزند و علی شهید بزرگتر باشد و امام حسین برای او زنی نگرفته باشند! ایضا؛ نظر به مقتضای خبر عیون اخبار الرضا و غیر آن شهربانو را در زمان عمر اسیر كردند و در سهم جناب سیدالشهداء افتاد و به سید سجاد حامله شد و متولد شد و در نفاس مرد. و ظاهر از خبر این كه در زمان عمر متولد شد. پس باید تقریبا زیاده از سی سال عمر آن جناب در كربلا باشد. و علی شهید قطعا سن او كمتر بوده است و اما مخدره ی محترمه مادر حضرت سید سجاد، كه مسماه به شاه زنان و شهربانویه است، پس در آن اختلاف بسیار است. از بعضی از ارباب مقاتل ظاهر می شود كه در زمان حضرت امیرالمؤمنین در بعضی از اصقاع و اطراف دو دختر از یزدجرد اسیر كردند و به خدمت آن جناب آوردند. پس آن جناب یكی را به امام حسن برگذار كرد و یكی را به محمد بن ابی بكر برگزار؟ نمود. لیكن اصح این كه حكایت اسیر كردن دو دختر در زمان عمر بن خطاب بود و یكی را به حسن و دیگری را به حسین داده. یعنی ایشان به اختیار خود این دو نفر را اختیار كردند، چنان كه در مجلد دوم از كتاب عیون اخبار الرضا مذكور است. [11] .
و اما در كیفیت شهربانو در كربلا و همراه بودن و اسیر شدن یا نشدن پس در آن خلاف است. بعضی گفته اند كه در كربلا همراه بود و نظر به وصیت آن جناب بعد از شهادت به ذوالجناح سوار و به ری آمد. و در بعضی از جبال شمران [شمیران] مدفون است. و این قول اضعف اقوال است، زیرا كه كسی از معاریف این را نقل نكرده و آن كه این سخن را گفته اعتماد و اعتنائی به شأن او نیست و اضعف از این قول این كه فاطمه، عروس قاسم، نیز به همراه او بود و از قاسم حمل داشت و پسری متولد شد مسمی به قاسم ثانی كه در جبال شمران [شمیران] طهران مزار معروفی دارد. و این نیز
مانند سابق بلكه اضعف از آن است، زیرا كه:
اولا عروسی قاسم در روایات شیعه ندارد.
و ثانیا، قاسم یازده ساله بود، احتمال تولد و توالد در آن راه ندارد.
و ثالثا گوینده ی این سخن مسموع القول و معتمد و محل اعتناء علماء اعلام نیست.
و رابعا این كه روز عاشوراء با آن كیفیات معهوده، جای مواقعه و مباشرت قطعا نبوده.
و خامسا این قول و قول سابق منافی است، با آنچه بعد از این مذكور می شود از روایت عیون اخبار الرضا.
و سادسا، این سخن منافی است با آنچه شیخ مفید - اعلی الله مقامه - كه از اعیان علماء طائفه است در كتاب ارشاد ذكر كرده كه:
حسن بن حسن مجتبی معروف به حسن مثنی در نزد عم خود حضرت سیدالشهداء به خواستگاری فرستاد. آن جناب فرمود كه من برای تو دختر خود فاطمه را اختیار كردم كه او را دوست دارم و به اسم مادر من فاطمه نامیده ام. پس فاطمه را به عقد او در آورد و بعد از وفات حسن بن حسن، فاطمه بر بالای قبر او چادر زده یك سال در آنجا نشست تا این كه شبی هاتفی آواز داد كه آیا یافتند آنچه را كه مفقود كرده بودند؟ بار دیگر همان هاتف در جواب خود گفت كه نیافتند آنچه را كه مفقود كرده بودند چون فاطمه این را شنید گفت كه چادر را انداختند و به سوی خانه ی خود مراجعت نمود [12] .
و حضرت سیدالشهداء دختر دیگر كه فاطمه نام باشد نداشته، چنان كه سابقا در ضمن ذكر اولاد حضرت مذكورشد. و این كه می گویند فاطمه صغرا در مدینه ماند و
بیمار بود، اصلی ندارد. و قول دیگر در شهربانویه هست كه در كربلا همراه بود و اسیر شد و این نیز ضعیف است و محل اعتناء نیست. و اصح این كه شهربانویه و خواهرش كه زوجه ی امام حسن بود حامله شدند و هر دو متولد شدند و هر دو در ایام نفاس وفات یافتند. و آن كودكی كه [از] شهربانویه متولد شد حضرت سید سجاد بود كه او را بعضی از كنیزكان حضرت سیدالشهداء كه ام ولد بودند كفیل شدند و شیر دادند پس او در كربلا همراه نبود و بر وفق همین قول كه اختیار كردیم صدوق - اعلی الله مقامه - كه رئیس المحدثین است حدیثی در كتاب عیون اخبار الرضا در مجلد ثانی ذكر فرموده. [13] و ارباب مقاتل معتبره مانند صدوق در امالی و ابن نما در مثیر الاحزان و شیخ مفید در ارشاد و سید رضی الدین بن طاوس در ملهوف و مجلسی در بحار و ابی مخنف در آخوند ملا حسن یزدی در مهیج الاحزان و غیر اینها از مقاتل معتبره ذكر نكرده اند كه شهربانویه در كربلا در میان اسیران بود.
حسین - علیه السلام - را شش ولد بود؛ علی بن حسین اكبر كنیه ی او ابومحمد، مادر او شهزنان. و در بعضی از نسخ شاه زنان دختر كسری یزدجرد. و علی بن الحسین اصغر كه با پدرش در كربلا كشته شد، و مادرش لیلی، بنت ابی مره بن عروة بن مسعود ثقفیه. و جعفر بن حسین كه عقب و اولاد نداشته و مادرش قضاعیه است. و وفات او در حیات حضرت سیدالشهداء بوده. و عبدالله بن حسین كه صغیر بود و با پدرش كشته شد كه تیری آمد و او در دامن پدرش بود، پس ذبح كرد او را. و سكینه دختر حسین و مادرش رباب دختر امری القیس بن عدی كلبیه معدیه. و او مادر عبدالله بن حسین است. و فاطمه دختر حسین و مادرش ام اسحق، دختر طلحه بن عبدالله، تیمیه است. [1] .
و در كتاب مناقب گفته كه:
ذكر كرد صاحب كتاب بدع و صاحب كتبا شرح اخبار این كه، عقب حسین از پسرش علی اكبر است. و او بعد از پدرش باقی ماند. و آن كه كشته شد علی اصغر است. و بر آن اعتماد داریم، زیرا كه علی بن حسین كه باقی ماند، در روز كربلا سی ساله بود و پسرش امام محمدباقر پانزده ساله بود. و علی اصغر مقتول دوازده ساله بود. و زیدیه می گویند كه: علی اصغر در روز كربلا هفت ساله بود. و بعضی از ایشان گفتند چهار ساله بود. و بر این نسابون [2] رفته اند. [3] .
و ابن شهر آشوب در مناقب گفته كه:
پسر آن جناب علی اصغر شهید است، مادرش بره، دختر عروة بن مسعود ثقفی است. و علی امام، علی اوسط است و علی اصغر و ایشان هر دو مادرشان
شهربانویه است و محمد و عبدالله شهید، از ام الرباب، دختر امراة حسن، است. و جعفر و مادرش قضاعیه است. و دختران او سكینه است مادرش رباب، دختر امری ء القیس كندیه، است. و فاطمه مادرش ام اسحاق، دختر طلحة بن عبدالله، است و زینب و عقب حسین از یك پسر است، كه زین العابدین است و دو دختر و دربانش رشید هجری است. [4] .
و در این عبایر مناقب چند غرابت هست: چنان كه بسیاری از روایاتش با غرابت است و امراه حسن ظاهر سهو باشد. چنان چه ام الرباب نیز گویا سهو است، زیرا كه زوجه ی آن جناب رباب است نه ام الرباب. و در كشف الغمه گفته كه:
گفته است كمال الدین بن طلحه كه:
برای آن جناب از اولاد ذكور و اناث ده نفر بودند، شش نفر ذكور و چهار نفر اناث. پس ذكر: علی اكبر و علی اوسط كه سید العابدین است و علی اصغر و محمد و عبدالله و جعفر. پس اما علی اكبر پس او جهاد كرد در پیش روی پدرش تا شهید شد. و اما علی اصغر، پس تیری آمد و او طفل بود، پس او را كشت. و گفته شد كه عبدالله نیز كشته شد با پدرش. و اما دختران: پس زینب و سكینه و فاطمه است. این قول مشهور است. و گفته شد كه برای او چهار پسر و دو دختر بود. و اول: مشهورتر است و آن پسر كه باقی ماند علی اوسط زین العابدین است. تا اینجا كلام كشف الغمه بوده است. [5] .
و ابن خشاب گفته كه:
برای آن جناب شش پسر و سه دختر بود؛ علی اكبر كه با پدرش شهید شد. و علی امام سید العابدین و علی اصغر، و محمد و عبدالله شهید با پدرش، و
جعفر، و زینب و سكینه و فاطمه.
و حافظ عبدالعزیز بن اخضر جنابذی گفته كه:
حسین بن علی را شش ولد بود. چهار پسر و دو دختر. علی اكبر، و او با پدرش كشته شد، و علی اصغر و جعفر و عبدالله و سكینه و فاطمه. و گفته كه نسل حسین از علی اصغر شد و مادر او ام ولد بود و او را افضل اهل زمان بود. [6] .
و شهید در كتاب مزار دروس گفته كه:
«اصح آن است كه شهید علی اكبر است» [7] .
و مرحوم علامه مجلسی - اعلی الله مقامه - نیز همین قول را اختیار كرده [8] .
و فقیر، مؤلف كتاب گوید كه: اصح و اقوای اقوال این كه: شهید، علی اوسط است و حضرت سید سجاد - علیه السلام - علی اكبر است. به جهت اخباری كه دلالت كرده است بر این كه حضرت سجاد در زمان امیرالمؤمنین متولد شده بود و از آن زمان تا زمان كربلا زیاده از بیست سال گذشته بود. و جمعی گفته اند كه علی شهید هیجده ساله بود». و ایضا؛ اخباری كه دلالت دارد بر این كه امام محمدباقر در روز عاشورا پنج ساله یا پانزده ساله بود [9] و ایضا؛ شیخ مفید، امام سجاد - علیه السلام - را علی اكبر دانسته [10] و روایات شیخ مفید اقرب و اصح روایات، در باب مقتل است. و سخن ابن شهر آشوب در بسیاری از حكایات مقتل خالی از غرابت نیست. و اما ادعاء شهرت
بر این كه مقتول علی اكبر است شهرت در میان عوام است كه اعتباری ندارد. و این شهرت در میان علماء نیست چنان كه دانسته شد. و ایضا مستبعد است كه سید سجاد پسر كوچك باشد و صاحب زن و فرزند و علی شهید بزرگتر باشد و امام حسین برای او زنی نگرفته باشند! ایضا؛ نظر به مقتضای خبر عیون اخبار الرضا و غیر آن شهربانو را در زمان عمر اسیر كردند و در سهم جناب سیدالشهداء افتاد و به سید سجاد حامله شد و متولد شد و در نفاس مرد. و ظاهر از خبر این كه در زمان عمر متولد شد. پس باید تقریبا زیاده از سی سال عمر آن جناب در كربلا باشد. و علی شهید قطعا سن او كمتر بوده است و اما مخدره ی محترمه مادر حضرت سید سجاد، كه مسماه به شاه زنان و شهربانویه است، پس در آن اختلاف بسیار است. از بعضی از ارباب مقاتل ظاهر می شود كه در زمان حضرت امیرالمؤمنین در بعضی از اصقاع و اطراف دو دختر از یزدجرد اسیر كردند و به خدمت آن جناب آوردند. پس آن جناب یكی را به امام حسن برگذار كرد و یكی را به محمد بن ابی بكر برگزار؟ نمود. لیكن اصح این كه حكایت اسیر كردن دو دختر در زمان عمر بن خطاب بود و یكی را به حسن و دیگری را به حسین داده. یعنی ایشان به اختیار خود این دو نفر را اختیار كردند، چنان كه در مجلد دوم از كتاب عیون اخبار الرضا مذكور است. [11] .
و اما در كیفیت شهربانو در كربلا و همراه بودن و اسیر شدن یا نشدن پس در آن خلاف است. بعضی گفته اند كه در كربلا همراه بود و نظر به وصیت آن جناب بعد از شهادت به ذوالجناح سوار و به ری آمد. و در بعضی از جبال شمران [شمیران] مدفون است. و این قول اضعف اقوال است، زیرا كه كسی از معاریف این را نقل نكرده و آن كه این سخن را گفته اعتماد و اعتنائی به شأن او نیست و اضعف از این قول این كه فاطمه، عروس قاسم، نیز به همراه او بود و از قاسم حمل داشت و پسری متولد شد مسمی به قاسم ثانی كه در جبال شمران [شمیران] طهران مزار معروفی دارد. و این نیز
مانند سابق بلكه اضعف از آن است، زیرا كه:
اولا عروسی قاسم در روایات شیعه ندارد.
و ثانیا، قاسم یازده ساله بود، احتمال تولد و توالد در آن راه ندارد.
و ثالثا گوینده ی این سخن مسموع القول و معتمد و محل اعتناء علماء اعلام نیست.
و رابعا این كه روز عاشوراء با آن كیفیات معهوده، جای مواقعه و مباشرت قطعا نبوده.
و خامسا این قول و قول سابق منافی است، با آنچه بعد از این مذكور می شود از روایت عیون اخبار الرضا.
و سادسا، این سخن منافی است با آنچه شیخ مفید - اعلی الله مقامه - كه از اعیان علماء طائفه است در كتاب ارشاد ذكر كرده كه:
حسن بن حسن مجتبی معروف به حسن مثنی در نزد عم خود حضرت سیدالشهداء به خواستگاری فرستاد. آن جناب فرمود كه من برای تو دختر خود فاطمه را اختیار كردم كه او را دوست دارم و به اسم مادر من فاطمه نامیده ام. پس فاطمه را به عقد او در آورد و بعد از وفات حسن بن حسن، فاطمه بر بالای قبر او چادر زده یك سال در آنجا نشست تا این كه شبی هاتفی آواز داد كه آیا یافتند آنچه را كه مفقود كرده بودند؟ بار دیگر همان هاتف در جواب خود گفت كه نیافتند آنچه را كه مفقود كرده بودند چون فاطمه این را شنید گفت كه چادر را انداختند و به سوی خانه ی خود مراجعت نمود [12] .
و حضرت سیدالشهداء دختر دیگر كه فاطمه نام باشد نداشته، چنان كه سابقا در ضمن ذكر اولاد حضرت مذكورشد. و این كه می گویند فاطمه صغرا در مدینه ماند و
بیمار بود، اصلی ندارد. و قول دیگر در شهربانویه هست كه در كربلا همراه بود و اسیر شد و این نیز ضعیف است و محل اعتناء نیست. و اصح این كه شهربانویه و خواهرش كه زوجه ی امام حسن بود حامله شدند و هر دو متولد شدند و هر دو در ایام نفاس وفات یافتند. و آن كودكی كه [از] شهربانویه متولد شد حضرت سید سجاد بود كه او را بعضی از كنیزكان حضرت سیدالشهداء كه ام ولد بودند كفیل شدند و شیر دادند پس او در كربلا همراه نبود و بر وفق همین قول كه اختیار كردیم صدوق - اعلی الله مقامه - كه رئیس المحدثین است حدیثی در كتاب عیون اخبار الرضا در مجلد ثانی ذكر فرموده. [13] و ارباب مقاتل معتبره مانند صدوق در امالی و ابن نما در مثیر الاحزان و شیخ مفید در ارشاد و سید رضی الدین بن طاوس در ملهوف و مجلسی در بحار و ابی مخنف در آخوند ملا حسن یزدی در مهیج الاحزان و غیر اینها از مقاتل معتبره ذكر نكرده اند كه شهربانویه در كربلا در میان اسیران بود.
[1] الارشاد 135:2.
[2] نسابون: تبارشناسان.
[3] مناقب ابن شهر آشوب 174:4.
[4] مناقب ابن شهر آشوب 77:4.
[5] كشف الغمه 250:2 و 251.
[6] كشف الغمه 251:2.
[7] كتاب الدروس:159.
[8] بحار الانوار 317:101.
[9] يافت نشد ولي در كتاب عوالم 19:19 آمده است كه امام محمدباقر - عليه السلام - در كربلا حضور داشته اند و در آن هنگام سه ساله بوده است.
[10] الارشاد 135:2.
[11] عيون اخبار الرضا 128:2.
[12] الارشاد 25:2 و 26.
[13] عيون اخبار الرضا عليه السلام 128:2.